من وفرزندم وزبان مادری

روزهای گذشته شاهد اتفاق مهمی درزندگی خانواده كوچك وسه نفره خودمان بودیم ! پسرم قرار بود درجشن  فارغ التحصیلی خودش شرکت کند ! شرکت کردن دراین جشن فارغ اتحصیلی برای پسرم که هنوزشش بهار درزندگی خود شاهدبوده تبدیل به بزرگترین دغدغه های ما دراین چند روزه اخیر شده بود آماده شدن پسرم و تمرين سرودهایی که قراربود دراین روز همراه سایر همکلاسی های مهدكودكش ، درسالن جشن اجرا کنند مرا متوجه این نکته ظریف کرد که تمام سرودهایی که قرار بود  اجرا شود  سرودهایی به زبان فارسی بود و نکته ای که دراین میان فکرمرا به خود مشغول می کرد این نکته بود که آموزش فرهنگ و فولکور غنی متعلق به زبان مادری برای فرزند من دربهترین روزهای فراگیری و آموزش متاسفانه هیچ نقشی ندارد و این موضوع باعث نگرانی من به آینده فرزندم و بیگانگی او با فرهنگ و فولکوروزبان مادریش مي شد ودراین میان چیزی که باعث می شود من به این نکته فارغ ازنگرانی های بی پایان کمی مثبت بنگرم یادآوری سالهای دور دوران تحصیل خودم دردبستان و مشکلاتی بود که درسالهای اول ورود به مدرسه و دوران ابتدایی داشتم آن سالها تلویزیون و رادیو نقش واقعا اندکی درزندگی ما کودکان آن دوران داشت انقلاب تازه به پیروزی رسده بود هنوز اغتشاشات و هیجانهای مردم دربه ثمررسیدن انقلاب فروکش نکرده بود درگیریهای بعدازانقلاب به خصوص درتبریز و تیراندازیهایی که درآن سال درتبریز دردرگیریهای حزب خلق مسلمان واغتشاشات آن روزها وجودداشت هنوزفراموشم نگردیده به خصوص که محل حزب خلق مسلمان درنزدیکی خانه ما بود و تمام درگیریهای مسلحانه و وحشتهای کودکانه من هنوزازخاطرم محو نگردیده است یادم نمی رود که دبستانی که قرار بود درآنجا تحصیل کنم درسرراه همان حزب قرارداشت و من که شاهد خونهایی بودم که درروزهای آخر درگیری به سنگفرش خیابان و ساختمان حزب باقی مانده بود باعث شده بود که ازمدرسه و راهی که بدان منتهی می شد همیشه وحشت داشته باشم واین زحمت مادرم را زیاد می کرد تا هرروز مرا تا جایی که ازاین محل بگذریم همراهی کند تا من بتوانم خودم را به مدرسه برسانم روزهای اول تحصیل برای من بسياردشواربود زيرا آشنایی من به زبان فارسی فقط محدود به ساعات  تماشای برنامه کودک درتلويزيون مي شد وبدترازهمه اينكه ماتلويزيون نداشتيم وبراي تماشاي برنامه كودك ، من مجبوربودم به منزل پدربزرگم كه يك محله بالاترازخانه ما بودبروم و آنهم چندان اهمیتی برایم نداشت چون تنها برنامه هایی برایم جذاب می نمود که زبان درآنها نقشی نداشت و همانند کارتون های پلنگ صورتی و چند کارتون دیگر و چیزی که بیشتر موجب خوشحالی و شعف می شد همان بازیهای دسته جمعی کودکانه با دیگر همسالانم بود که شامل بازیهایی بود که نسل به نسل به ما منتقل شده بود و هم اکنون شاید اغلب این بازیهای بسیار شاداب و هیجان انگیز و مفرح هیچ نقشی درزندگی ماشینی امروز ندارند و به نظر میرسد که نرم نرم و به تدریج همه آنها به بوته فراموشی سپرده شده و این بازیها نیز همانند دیگر مسائل فرهنگی و زبانی ما به تدریج محکوم به فنا و نابودی است بازیهایی مانند الدستگیر – مایامایا – گیزلن پالانج – پیل دسته و خیلی بازیهای دیگر که هم موجب سلامت بدنی و شادابی کودک و هم موجب اجتماعی شدن و رشد فکری و ذهنی کودکان می شود و اکنون تمام آنها تبدیل به نشستن پشت تلویزیون و کامپیوتر شده است .

روزهای ابتدایی حضوردرمدرسه برایم فوق العاده حزن انگیز و ترسناک بود تمام مطالبی که معلم می گفت و تازه آنهم به دوزبان ترکی وفارسی برایم ترسناک بود چون وقتی معلم مطلبی را به فارسی می گفت برایم قابل فهم نبود وقتی هم آن مطلب را به ترکی ترجمه می کرد تا من و دیگرشاگردان کلاس که آنها هم دست کمی ازخودم نداشتند متوجه آن مطلب شویم تازه استرس و هیجان و نگرانی من بیشتر می شد که خدایا  پس کی من می توانم ازاین زبان سردربیاورم روزی را که معلم نه چندان خوش اخلاق ما برای اولین بار مرا پای تخته صدا کرد تا شکلهای معروف صفحات اول کتاب فارسی اول دبستان را به زبان فارسی شرح دهم هرگز یادم نخواهد رفت آنروز وقتی باترس و لرز به پای تخته رفتم و معلم ازمن خواست که داستان شکلهای آن صفحه را به زبان فارسی  بگویم حرفی برای گفتن نداشتم وفقط به نگاههای عصبانی معلمی چشم دوخته بودم که هرلحظه امکان تنبیه با خطکش را ازسوی اورا داشتم . چند باربا عصبانیت به من گفت که داستان این شکلها را بگو ومن با اشک و ترس ولرز پاسخ دادم که فارسی نمی توانم برخلاف انتظارم معلم گفت پس ترکی بگو و من هم درحالی که اشک می ریختم به ترکی تمام داستانهای این اشکال را گفتم و معلمم با کمی لحن آرامتر گفت خوب همین هارا باید به زبان فارسی بگویی کاری ندارد که ... برو بشین و سعی کن فارسی را یاد بگیری .

 اتفاق آنروز باعث شد که به خلاء مهمی که درزندگی داشتم و تا آنروز به آن توجهی نداشتم پی ببرم چندبار صفرگرفتن پی درپی  و اتفاقات بعد ازآن وبرخوردهای مناسب پدرم باعث شد که عزم خودم را برای یادگیری زبان مدرسه جزم کنم و تلاش شبانه روزی و کمک های  معنوی مادرم که خودش هم کمترین آشنایی با زبان فارسی نداشت و درعوض با دلداریها و تشویقهای خودش باعث شد که ازمدرسه دلزده نشده و به تلاش خودم ادامه دهم و کم کم بازبان فارسی آشنایی پیدا کنم یادآوری آنروزها و معلمان آنروزها تازه ذهنم را به تلاشهای طاقت فرسای آنها را برای آموزش کودکانی که اغلب کوچکترین آشنایی به زبان فارسی نداشتند آشکار میسازدو این مسئله برایم روشن می شود که همپای ما کودکان آنروز ، معلمان آن دوره نیز بیشترین زحمات و زجرهارا نسبت به همکاران خود درمنطق فارس نشین تحمل کرده اند تا کودکانی مانند ما توانایی درس خواندن و تحصیل را بازبانی به غیراززبان مادری و دشواریهای خاص این مسئله و اینکه آموزش زبانی غیراززبان مادری درسالهای اول تحصیل لازمه اش قوانین وقواعدی علمی و تخصصی است و این آن چیزی است که هم درآن دوران و حتی در کودکان این دوره کاستی و کمبود درآن به وضوح مشاهده می گردد.

روزهای طاقت فرسای  درس خواندن سال اول ابتدایی خاطرات فراوانی را برای من تداعی می کند این که پدرم برخلاف پدر بسیاری ازهمکلاسی هایم ، موقع صفرگرفتن اقدام به تنبیه من نمی کرد و اصلا سعی می کرد عکس العملی را ازخود بروزندهد ولی  نگاههای غمگین پدرم و همان تنبیه نکردن من باعث می شد که من بیش ازپیش سعی بر ادامه تلاشهایم برای بهتر کردن روند پیشرفت درس خواندن خودم بکنم پدرم درهمانروزها بود که تلویزیونی خرید هرگز آن تلویزیون سیاه وسفید و قرمزرنگ توشیبا و روزی که برای اولین بارازپدرم سیلی خوردم را فراموش نخواهم کرد  مشق آنروز مربوط به اعداد یک تا ده بود و مشکلی که من داشتم عدد 5 بود ومن نوشتن این عدد به فارسی  را نمی توانستم یاد بگیرم  تلاش برادرم برای یاد دادن و سررفتن حوصله اش و تلاش مادرم که خود سواد نداشت ولی توجه به یاددادن برادرم موجب شد که کمی هم اوتلاش کند که من این عدد راسعی کنم بنویسم ولی بازهم نتوانستم و این باعث عصبانیت و کم حوصله گی خودم شد پدرهم تازه ازسرکاررسیده بود وباحوصله سعی می کرد که نوشتن عدد 5 را به من یاد دهد ولی خستگی و کم حوصلگی و ازهمه مهمتر عدم توانایی نوشتن صحیح این عدد کذایی باعث شد که یکدفعه عصبانی شوم و سرمادرم دادبزنم که من نمی توانم و نمی خواهم بنویسم دیگردست ازسرمن بردارید . که یکدفعه زنگ گوشم و داغی گونه ام لذت اولین سیلی پدرانه را برمن آشکارساخت و من همانگونه که ناباورانه و بدون انتظارنسبت به عکس العمل پدرم به او چشم دوخته  بودم شروع به نوشتن عدد 5 نمودم و اینبار و کم کم این عدد 5 همان عدد 5 ی شد که می خواستم بنویسم واین مسئله چند ماه پیش موجب یکی ازخنده دارترین و فراموش نشدنی ترین روزهای عمرم شد وقتی که بعدازشام من مشغول کاربا کامپیوتربودم همسرم هم با پسرم مشغول تمرین ودرس خواندن بودند ومن ازدورشاهد صدای عصبانیت پسرم و تلاشهای همسرم برای یاددان بودم وحواسم به آنها نبود و هرازچند دقیقه سروصدای آنها را میشنیدم که پسرم می گفت ولم کن من نمی تونم بنویسم  ودرآخراین همسرم بود که مرا صدا می کرد وقتی خودم را به معرکه رساندم چیزی که شنیدم باعث شلیک خنده ازطرف خودم و ناباوری و هاج و واج ماندن همسرم شد او به من گفت که پسرت همه چی رو می تونه بنویسه ولی عدد 5 رو نمی تونه هرچه قدرهم بهش یاد میدم بازم نمی تونه و الان هم عصبانی شده می گه من نمی تونم بنویسم  ونمی خواهم بنویسم  . وقتی داستان خودم را بهش گفتم و اینکه این مسئله احتمالا ریشه وراثتی و ژنتیکی !! دارد موجب خنده و تفریح ما شد و من به خواهرم پیامک فرستادم که اگر پدرم نخوابیده ( کمی دیروقت بود و ما هنوزهم جرات نداریم که وقت خواب پدرمزاحمش شویم ! ) بهش بگو که پسرم نیازبه آموزش نوشتن عدد 5 رادارد  دراولین فرصت نوشتن این عدد را به اویاد بدهد که اوتخصص این آموزش را به صورت اختصاصی دارد!

سال اول و دوم دبستان را طوری تمام کردم که معلمها هم نسبت به نمره دادن کمی دست ودلباز بودند ولی حتی این مسئله هم باعث نمی شد که ما درآن سالها درسال اول دبستان مردودی نداشته باشیم و سال اول دبستان حداقل 6 نفر ازکلاس 35 نفره ما مردود شدند سال دوم دبستان وروز اولی که اولین بارقراربود املا بنویسیم برایم قابل فراموشی نیست اینکه من حتی نمی دانستم املا و یا دیکته یعنی چه و 4 املای اول من مصادف با 4 صفرکله گنده بود برای من این مسئله کاملازجرآور بود و سعی وتلاشم را به حد زجرآوری بالا بردم تااینکه آنسال و سالهای بعد را با بهترین نمره ها به پایان رساندم . ولی آیا تمامی آن تلاشها و زحمتها واقعا اگر سیستم آموزشی ما به طوراصولی و ساختاری و علمی بود آیا لازم بود ؟ آیا لازم بود که من آنهمه زجر و تلاش رادرسنین اوایل کودکی درمقابل زبانی که هیچ اصول وعملکردتخصصی و علمی  را درپس آموزش آن به عنوان زبان غیرمادری نداشت  تحمل کنم آیا دلیل اصلی اینهمه عقب افتادگی تحصیلی درمناطقی که آموزش تحصیلی به زبانی به غیراززبان مادری و فاقد هرگونه اصول علمی آموزش زبانهای غیرمادری انجام می شود نیست ؟

آنروز با پسرم به پارک محل خودمان رفته بودیم (زعفرانیه ) وقتی محو تماشای بازیهای کودکان شده بودم متوجه یک نکته بسیارمهم شدم همانگونه که من به فرزندم اززمان تولد وبرای جلوگیری ازمسائل سالهای بعد و سالهای آغازین تحصیلی فارسی سخن گفتن را یاد داده بودم  تقریبا اکثرکودکانی که مشغول بازی درآن پارک بودند به زبان فارسی سخن می گفتند با این تفاوت که پسرمن همزمان زبان مادری خود را نیزفراگرفته و مسلط  می باشد و این تسلط شامل زبان ترکی استانبولی و حتی زبان انگلیسی  هم می باشد و من وقتی متوجه استعداد بسیارجالب او درفراگیری زبان و حرف زدن شدم به طوری که اولین کلمات کامل فرزندم در 8 ماهگی بود طوری که باعث تعجب تمام اطرافیان می شد حتی روزی برای خرید لباس به یکی ازفروشگاههای لباس تبریز رفته بودیم و پسرم که کودکی بسیارشیرین و بانمکی داشت و هنوز 9 ماهگی خودرا سپری می کرد ومورد توجه فروشنده های دختر آن فروشگاه واقع شده بود و وقتی یکی ازفروشنده ها به سپهربرای  بازی کردن با لحن کودکانه ای گفت کوچولو اسمت چیه و سپهر بلافاصله جواب داد سپهر، باعث تعجب و ناباوری همه آن دخترها شد و وقتی یکی دیگه ازآن دخترها فقط برای شوخی ازش پرسید سپهر..... پسرم جواب داد پدرسوخته !! شلیک خنده آنها همه را متوجه ما کرد و قضیه بدین صورت بود که من همیشه برای شوخی به پسرم می گفتم سپهر پدرسوخته و او ......