پاتوق و قهوه خانه در تبریز

کافه ها و پاتوق ها و قهوه خانه ها نوعی ریه های شهر هستند، که شهر با آن تنفس می کند، و اگر جائی نباشد که مردم آنجا بنشینند و با هم صحبت کنند، شهر خفه خواهد شد. پرداختن به این موضوع از آن جهت مفید خواهد بود که جوابی باشد برای کسانی که می گویند: قهوه خانه ها و کافه ها محل تجمع بیکاران می باشد. تعدادی از قهوه خانه های قدیمی تبریز مربوط به سالهای قبل از انقلاب را در این مجال به ترتیب معرفی خواهم کرد که هر کدام مربوط به اصناف و اقشار اجتماعی خاصی تعلق داشت، که بیشتر برای ملاقات و کاریابی و حساب و کتاب به آنجا می آمدند. تمامی این قهوه خانه ها تا سالهای اول انقلاب دایر بودنند، و هر کدام بسته به محل واقع شدنشان، اقشار مشخصی از جامعه را پوشش می دادند. اکنون این قهوه خانه ها یا تعطیل شده اند یا تغییر نام داده اند و یا تمام اقشار اجتماعی و نه قشر خاص را پوشش می دهند، و شاید قهوه خانه هائی تاسیس و یا شکل گرفته که به آن بعدن در دوره ((سالهای بعد از انقلاب)) خواهم پرداخت. در معرفی این لیست هیچ ترتیبی رعایت نشده است. 1_ باستان قهوه سی ( سه راه فردوسی، اول خیابان فردوسی) خیابان فردوسی به دلیل داشتن مسافرخانه های فراوان محل رفت و آمد شهرستانی ها بود. و کافه باستان محل تجمع آنها. در ضمن کافه باستان به دلیل اینکه صبح خیلی زود باز می کرد محل تجمع افرادی که شب تا صبح بیرون مانده بودند می شد. لژ مخصوص خانواده داشت و مسافران برای استراحت و خوردن چای با خانواده به آنجا می آمدند. 2_عاشیقلار قهوه سی یا کافه تیر انداز( جنب ترمینال و پمپ بنزین روبروی سمت شرق باغ گلستان) محل اجتماع عاشیق ها، بیشتر برای بردن عاشیق به عروسی ها به آنجا می آمدند. در سالهای بعد از انقلاب و چندین سال بعد از انقلاب مخصوصن ماه رمضان بعد از افطار، عاشیق ها به ترتیب در آنجا برنامه اجرا می کردند و بسیار شلوغ می شد. 3 3 _ باریش قهوه سی (منسوب به روستای بارنج) این قهوه خانه بیشتر شکل مسافر خانه داشت تا قهوه خانه و بیشتر از اهالی روستای باریش در تبریز پذیرائی می کرد، ولی حیاط بسیار زیبائی داشت که روزهای جمعه قصابان گوسفندی شهر به آنجا برای حساب و کتاب با هم می آمدند.دور تا دور حیاط را میز و صندلی می چیدند که نمونه کوچکی از باغ ایرانی در آنجا شکل می گرفت. 4 4_ نور قهوه سی ( پاساژ محسنی، اصغر بقال مغازه لاری) پاتوق مخصوص بازنشسته ها و بخشی از جوانان بود. هر کدام از این گروه در سمتی از قهوه خانه می نشستند. در این کافه چای دو رنگ سرو می شد. 5 5_قهوه خانه عباس لطفی ملقب به عباس شاماما ( بازار شیشه گرخانه، طبقه دوم) در مقطعی محل تجمع روشن فکران شهر بود. فعلا بیشتر اصناف بازار شیشه گرخانه به این قهوه خانه رفت و آمد می کنند. 6 6_ پاس قهوه سی ( داش مغازه دار) محل تجمع جوانان، بعضی به شوخی و جد ((دیپلم لار قهوه سی)) نیز می گفتند. 7 7_ مستشار قهوه سی ( داش مغازه لار نرسیده به بارون آراک) محل تجمع جوانان 8 8_جلالی قهوه سی (‌میدان شهرداری) محل تجمع سرابی های مقیم تبریز 9 9_کافه برادران ( میدان شهرداری) محل تجمع کارگران ساختمانی، مردم برای یافتن معمار، بنا، کارگر ساختمانی به آنجا مراجعه می کردند. 10_ نوحه خوان لار قهوه سی (بازار صفی طبقه دوم مسجد شهیدی روبه روی شعَر باف لار.) پاتوق نوحه خوانان-مداحان، عشر خوانان و شعرای مذهبی 1 11_ اشک لر قهوه سی کافه خران ( ایکی قاپلی لار) ( سرای دو دری) این قهوه خانه فعلن دایر نیست. گرچه بعدن در گوشه و کنار شهر قهوه خانه هائی به این نام شکل گرفت و بعد از مدتی از بین رفت. بازاریان و کارمندان بعد از نهار و معمولا به اینجا می آمدند. طنز مخفی بازار در اینجا شکل عریان به خود می گرفت. شو خی های خیلی جدی در این جا جریان می یافت . مطالعه قهوه خانه اشک لر ( کافه خران) از نظر جامعه شناختی کاری است که باید متخصصین امر انجام دهند. 1 12_ حاج محمود نارگیله ( میار میار) مختص کشیدن قلیان و گپ زدن. 1 13_ اصغر قهوه سی ( بازار شیشه گر خانه) پاتوق قصابان شهر بود. که در توسعه ی نابجای بازار، (کاروان سرای حاج رسول)تخریب شد. 1 14_بهار علی قهوه سی ( میدان گجیل) محل تجمع قشری خاص نبود. شب ها کارگران مجرد ساختمانی آنجا تا صبح با کرایه ناچیزی می خوابیدند. در ماه رمضان بعد از افطار مرحوم عاشیق ((عیسی دشن)) آنجا به هنرنمائی می پرداخت. 5 15_مصیر قهوه سی، آقاجان قهوه سی، میر بیوک آقا قهوه سی. هر سه در حاشیه کناری ( اینالی اتکی)‌شهر قرار داشتند و مانند فیلتری برای روستائیانی که از اطراف به شهر برای کارگری می آیند عمل می کرد.از آنجا بود که به بنایان و معماران برای کارگری معرفی می شدند. 1 16_ سید قهوه سی ( سرخاب قاپوسی ) محل تجمع خرکن های شهر. خر کن یا احتمالا خارکن عنوان شخصی بود که معمولا ده و دوازده تا و بیشتر خر داشت . واز رودخانه شهر به معماران و بنایان شهر شن و ماسه می آورد و موقع برگشت اشغال به خارج شهر می برد. خرکن ها معمولا برای حساب و کتاب با بنایان و معماران در قهوه خانه سید با هم قرار می گذاشتند. 1 17_ قهوه خانه بلند نظر ( رنگ لی بازار یا بازارچه زیبا) محل تجمع تسبیح فروش ها، انگشتر فروش ها وعتیقه چی ها. 1 18_سازان دالار قهوه سی ( نال چالان لار) قهوه خانه در محله بد نام تبریز قرار داشت، این محل در پشت ترمینال قدیم بود، و کل محله تخریب شده است. 1 19_قله قهوه سی ( باغمیشه) این قهوه خانه به همراه چند قهوه خانه دیگر در محلی به نام قله در محله باغمیشه قرار داشت. روزهای تعطیل به علت خوشی آب و هوا مردم تبریز از هر نقطه شهر به آنجا می رفتند یکی از محل های تفریح و خوش گذرانی مردم شهر بود. در ضمن ذکر نم خیر طنز پرداز معروف تبریز ((مستجاب الدوعوه)) که قهوه خانه قله پاتوق ایشان بود، خالی از لطف نخواهد بود. 2 20_گازران قهوه سی ( انتهای گازران و ابتدای جاده لاله) کاربردی مانند قهوه خانه قله داشت. مردم غرب شهر تبریز روزهای تعطیل به آنجا می رفتند. فصل توت به علت وجود باغات زیاد مردم از هر طرف شهر به اینجا برای خوردن توت می آمدند. فهرستی دیگر از قهوه خانه های تبریز در بخشی دیگری از این یادداشت ارائه خواهد شد. 90.6.14 رضا ستاری